Szkoła Podstawowa nr 377
im. majora Henryka Dobrzańskiego "Hubala"

Najogólniej rozwój mowy możemy podzielić na cztery etapy:

1 – okres melodii (0-1 rok życia)

2 – okres wyrazu (1-2 rok życia)

3 – okres zdania (2-3 rok życia)

4 – okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia)

Okres melodii 

Okres ten rozpoczyna krzyk dziecka tuż po narodzinach.

Około 2-3 miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć (gruchać). Przypomina to wydawanie dźwięków podobnych do samogłosek i spółgłosek, np. auuu, aggg, buuu. Jest to odruch bezwarunkowy, co znaczy, że dziecko nie zdaje sobie z tego sprawy. Głużenie jest nieświadomym treningiem narządów artykulacyjnych. Głużą także dzieci niesłyszące.

Około 5-6 miesiąca życia głużenie przechodzi w gaworzenie, które polega na świadomym naśladowaniu dźwięków mowy. Z czasem pojawiają się różne ciągi sylab, np. mamamama, dadadada.  

Gaworzenie nie występuje u dzieci z niedosłuchem lub głuchotą.

Pod koniec pierwszego roku życia pojawiają się pierwsze wyrazy, np. mama, baba, tata.

Okres wyrazu

Dziecko pomiędzy 12 a 24 miesiącem życia coraz więcej rozumie, reaguje na pytania, prośby i polecenia kierowane do niego. Niemal codziennie uczy się nowych słów.

Charakterystyczne dla tego okresu jest:

• używanie przez dziecko wielu wyrazów dźwiękonaśladowczych, np. hau, bum;
• upraszczanie słów, przestawianie kolejności sylab, zamienianie głosek w słowach, opuszczanie głosek. Często wymawia tylko początki słów, np. pi (pić). Zmiękcza spółgłoski, np. ziupa (zupa);
• utożsamianie wyrazu z konkretna rzeczą, np. lala to konkretna lalka z rudymi włosami;
• odnoszenie danego słowa do całej kategorii rzeczy, np. ‘hau’ to każde ze zwierząt, które posiada cztery nogi.

Okres zdania

Dziecko łączy wyrazy w proste zdania dwuwyrazowe, np. ‘mama daj’, ‘chcę pić’.

Charakterystyczne dla rozwoju mowy w tym okresie jest:

• zamiana głoski trudniejszej artykulacyjnie na głoskę łatwiejszą. Zdarza się również na odwrót, kiedy dziecko łatwiejszą głoskę zastępuje trudniejszą, np. zamiast [l] mówi [r] i wychodzi ‘motyr’ zamiast ‘motyl’. Zjawisko to nazywa się hiperpoprawnością;
• upraszczanie wyrazu,  ucinanie końcówek;
• palatalizacja czyli zmiękczanie głosek, np. siama (sama).

Okres swoistej mowy dziecięcej

Jest to najdłuższy okres w rozwoju mowy dziecka. Typowym zjawiskiem dla tego okresu są neologizmy językowe, które dziecko tworzy samo. Wiąże się to z następującymi zjawiskami:

• asymilacja (upodobnienie) - zamienia pewne głoski żeby było mu łatwiej wymówić, np. chlebek-bebek, zobać-dobać;
• metataza - przestawianie głosek lub sylab, np. lokomtywa-kolomotywa;
• kontaminacja - łączenie dwóch wyrazów w jeden, np. pilnowaczka, masłowacz.

Pod koniec tego okresu dziecko powinno poprawnie artykułować wszystkie głoski języka polskiego.

ZASADY DOTYCZĄCE POPRAWNOŚCI ARTYKULACYJNEJ

Niemowlę 

• wymawia samogłoski (głównie a, e) oraz (zwłaszcza na początku) dźwięki niecharakterystyczne dla języka polskiego;
• w drugim półroczu mogą pojawić się inne samogłoski oraz takie spółgłoski jak m, b, t, d.

Dziecko roczne i dwuletnie 

• wymawia wszystkie samogłoski ustne, chociaż może niektóre zastępować;
• prawidłowo wymawia p, b, t, d, n, ń, m, k, g.

Dziecko trzyletnie 

• wymawia wszystkie samogłoski ustne, ale może zdarzyć się zastępowanie e lub o przez a;
• oprócz wymienionych powyżej spółgłosek wymawia poprawnie: l, ł, ś, ź, ć, dź, f, w, h.

Czterolatek

• wymawia wszystkie samogłoski ustne, może mieć trudności z realizacją nosowych ą, ę;
• poprawnie wymawia głoski z szeregu syczącego: s, z, c, dz.

Pięciolatek 

• prawidłowo realizuje szereg szumiący: sz, ż, cz, dż.

Sześciolatek 

• powinien wymawiać poprawnie wszystkie głoski, choć w literaturze nie ma zgodności co do głoski r. Na pewno na początku (w czwartym roku życia) r może być zamieniane na j (jyba zamiast ryba), a w późniejszym okresie na l.

Rozwój mowy jest ściśle powiązany z ogólnym rozwojem psychoruchowym dziecka. Dlatego bardzo ważne jest, aby patrzeć na malucha całościowo.

Te konkretne przedziały czasowe rozwoju mowy są  punktem odniesienia, który wskazuje, kiedy powinniśmy się zaniepokoić, a kiedy uspokoić. Jeśli jakiś wewnętrzny głos podpowiada nam, że z mową naszego dziecka jest jakiś problem, to nie bagatelizujmy problemu tylko idźmy do specjalisty. Za zwolnionym rozwojem mowy dziecka może stać wiele przyczyn, np. nadmiar bodźców stymulujących umysł dziecka (TV, telefon, tablet), nieprawidłowe wzorce mowy realizowane przez rodziców, jak i różne typy uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, obwodowego narządu mowy, słuchu czy zaburzenia.

Opracowała: M. Walewska-Gruchała

Bibliografia

Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa, Wydawnictwo Szkole i Pedagogiczne, 1982,

Styczek I.,  Logopedia, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1981.